पोखरा क्रिकेटमा ‘ब्रेक थ्रु’को आशा

छ दशकअघि गण्डकी बोर्डिङ स्कुलसँगै पोखरामा क्रिकेट आगमन भएको मानिन्छ। बोर्डिङ स्कुलमा अध्यापन गराउने इङलिस अध्यापकहरुले यस खेललाई पहिलोपटक पोखरासँग परिचित गराएको यहाँका क्रिकेट जानकारहरु बताउँछन्।

त्यसयता पोखराले झण्डै आधा दर्जन राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरु आयोजना गरिसकेपनि राष्ट्रिय टोलीमा पोखराको अनुहार खोज्न अहिलेपनि मुस्किल पर्छ। केहीअघि दीपेश खत्री र अहिले करण केसीले पोखराको प्रतिनिधित्व गर्दै राष्ट्रिय टोलीबाट खेलेका छन्।

तर, शुक्रबारबाट पोखरामा आयोजना हुन लागिरहेको प्रिमियर लिग(पीपीएल)ले भने पोखराको क्रिकेटमा ‘ब्रेक थ्रु’ गर्ने आशा स्थानियको छ। पीपीएलको आयोजनासँगै पोखरामा क्रिकेट माहौल बढ्नुका साथै यसले पोखरा क्रिकेटलाई लयमा ल्याउन सहयोग पुर्याउने विश्वास कास्की जिल्ला क्रिकेट संघका अध्यक्ष सन्जयकान्त सिग्देलको छ।

‘पीपीएलले सम्पूर्ण स्थानियहरु, खेलाडीहरु तथा पर्यटन व्यवसायीहरुमा उत्साह ल्याएको छ,’ उनले भने, ‘पारस खड्का, सन्दीप लामिछाने जस्ता खेलाडीहरुसँग स्थानिय खेलाडीहरुले अभ्यास गर्न पाइरहेका छन्। उनीहरुले ब्याटिङ गर्दा बलिङ गर्न पाएका छन्। बलिङमा ब्याटिङ गरिरहेका छन्। उनीहरुमा पनि आफू म राष्ट्रिय खेलाडीहरु जस्तै बन्ने उत्प्रेरणा जागेको छ। पीपीएलले पोखरालाई समग्रमा नयाँ जोश श्रृजना गरिदिएको छ। यसले यहाँको क्रिकेटलाई अघि बढाउन बाटो खुलाइदिने विश्वास लिएको छु।’

सोही विश्वास साथ संघले समेत पीपीएल आयोजकलाई हर तरहको सहयोग गर्ने बाचा गरेको उनले बताए। ‘हाम्रो अवधारणा मै ठूला प्रतियोगितामा निजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गर्ने थियो,’ सिग्देलले भने, ‘क्वीन्स इभेन्ट्सले पोखरामा पीपीएल गर्ने भएपछि हामीले त्यो निर्णयको स्वागत गर्दै कार्यसमितीबाट नै पीपीएललाई हरतरहको सहयोग गर्ने निर्णय गरेका छौं।’

पोखरा क्रिकेट
डेढ दशक बढी क्रिकेटमा बिताएका सिग्देलले कास्की क्रिकेटको उतारचढावको प्रत्यक्ष देखेका छन्। गण्डकी स्कुलबाट सुरु भएको पोखरा क्रिकेटलाई पृथ्वीनारायण (पीएन) क्याम्पसले अघि बढायो दियो। पीएन क्याम्पसमा अध्यापनका लागि भारत पढेर आउने गुरुहरुले आफूसँगै क्रिकेट खेलपनि ल्याएका थिए।

भौगोलिक रुपमा पाहाडी जिल्ला भएकाले पोखरामा क्रिकेटको विकासले गती तीव्रगतिमा लिन सकिरहेको थिएन। त्यसको परिणमा दोस्रो राष्ट्रिय खेलकुद पछि पनि देखियो। २०४० सालमा पोखरामा भएको दोस्रो राष्ट्रिय खेलकुदमा क्रिकेट पनि समावेश थियो।

स्थानिय अमरसिंह मैदानमा त्यसबेला क्रिकेट प्रतियोगिता गरिएको थियो। तर त्यसले पनि पोखराको क्रिकेट विकासको गतीलाई अघि बढाउन सकेन्। फलस्वरुप उक्त मैदानले सम्भावना बोकेपनि क्रिकेट मैदानको रुपमा अझैपनि मान्यता पाएको छैन्। मैदानमा स्थानिय स्तरका क्रिकेट प्रतियोगिताहरुसँगै फुटबल, मेला महोत्सव तथा कार्यक्रमहरु हुने गर्छन्।

एसिसी एकेडेमी गुम्दाको पीडा
२०५१ सालमा नेपाल क्रिकेट संघ(क्यान)का तत्कालिन महासचिव विनयराज पाण्डेको सक्रियतामा पोखरामा कास्की जिल्ला क्रिकेट संघको गठन भयो। त्यसले पनि सुरुवाती वर्षहरुमा यहाँको क्रिकेटलाई माथि उठाउँन प्रभावशाली भुमिका खेल्न सकेन्। तर, २०५६ सालबाट एसियन क्रिकेट काउन्सिल(एसिसी)ले एसीसी एकेडेमी पोखरा बनाउने भनेसँगै यस क्षेत्रको क्रिकेट फेरि जुर्मुरायो।

जसमा तत्कालिन संघका अध्यक्ष डा.वीरेन्द्रसिंह गुरुङ लगायतको भुमिका महत्वपूर्ण मानिन्छ। तर, विडम्बना क्यानको खिचातानी र राजनितीका कारण पोखरामा बन्ने भनेको एसिसी एकेडेमी दुबईमा सर्यो। त्यसले पोखराको क्रिकेटमा ठूलो धक्का लागेको अध्यक्ष सिग्देल बताउँछन्।

‘क्यानको खिचातानीले गर्दा पोखरामा एसिसी एकेडेमी बनेन्। एकेडेमी दुबई गयो,’ पीपीएलको पूर्वसन्ध्यामा नेपालखबरसँग कुरा गर्दै सिग्देलले भने, ‘त्यो गुम्दा पोखरालाई त ठूलो घाटा भयो नै त्यसले समग्र नेपाली क्रिकेटलाई समेत हानी पुग्यो। अहिले दुबईको सोही एकेडेमीमा थुप्रै अन्तर्राष्ट्रिय खेलहरु भइरहेका छन्। यहाँ बनेको भए पोख्रेलीहरुले आफ्नै आगँनमा अहिले अन्तर्राष्ट्रिय खेलहरु हेर्न पाइसकेका हुन्थे।’

स्वरुप फेरिएको रंगशाला मैदान
एसिसी एकेडेमी दुबई गएर निराश भएका पोख्रेली क्रिकेट समर्थकहरुलाई पछि हालका राष्ट्रिय टोलीका प्रशिक्षक जगत टमटा आएपछि फेरि आशा जगाए। राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्(राखेप)ले टमटालाई २०५८ सालमा भैरहवाबाट पोखरा क्षेत्रको क्रिकेट विकासका लागि प्रशिक्षकका रुपमा खटाएको थियो।

‘यहाँ ग्राउण्ड थिएन्, ढुंगामाटो मात्रै थियो।’ पीपीएलका लागि तयार पारिएको आकर्षक मैदानतर्फ इंगित गर्दै टमाटाले सम्झे, ‘यो मैदान प्रशिक्षणका लागि उपर्युक्त नहुँदा मौरिडाडाँ भन्ने ठाँउमा हामी अभ्यास गथ्र्यौ। सँगै भएको फुटबल मैदानमा वार्मअप गथ्यौं। पछि २०६३ साल एसिसीको फन्डिङ र स्थानियहरुको सक्रियतामा अहिले रंगशालामा भएको मैदान बनाइएको हो। अलिअलि घाँस भएको उक्त मैदान त्यसपछि बल्ल अभ्यास गर्न लायक बन्यो।’

सन् २००८ मा रंगशाला मैदान, तस्बिर: सुदर्शन रन्जित

यही रंगशाला मैदानमा पछि जसोतसो पाँच वटा राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरु समेत भए। तीनवर्षअघि नेपाली राष्ट्रिय टोलीको बन्द प्रशिक्षणसमेत यसै मैदानमा भएको थियो। तरपनि २०७१ सालमा टमटाको सरुवा काठमाडौं हुदाँ समेत मैदानको स्तरोन्नतीमा कसैको ध्यान पुग्न सकेको थिएन्।

‘६ महिनाअघि म आउँदा यो मैदान कुनैपनि हालतमा पीपीएल जस्तो ठूलो राष्ट्रिय प्रतियोगिता गर्न लायक थिएन्, टमटाले भने, ‘अहिले पूरै स्वरुप नै परिवर्तन भएको छ। ढुंगा नै ढुंगा हुने आउटफिल्ड हरियाली उब्जिएको छ। चारवटा घाँससहितका पीचहरु निर्माण भएका छन्। यस्तोलागि रहेको छ कि कुनै अन्तर्राष्ट्रिय मैदानमा आएर खडा भएको छु। यो पीपीएल आयोजक, ग्राउण्ड स्टाफ र क्युरेटरको तीन महिनादेखिको लगातारको मेहनतले सम्भव भएको हो। यसले आट्यो भने गर्न सकिदो रहेछ भन्ने उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ।’

हालको रंगशाला मैदान, तस्बिर: सुदर्शन रन्जित

‘यो एकदिन तटस्थ मैदानका रुपमा विकास हुन्छ, हुन्छ,’ टमटाले मैदानको भविष्य केलाउँदै भने, ‘स्टेडियम पनि चाहिदैँन, अलिकति व्यवस्थित रुपमा पवेलियन, ड्रेसिङ रुम र अत्यावश्यक सुबिधाहरुको व्यवस्थामात्रै गरिदिने हो भने यहाँ थुप्रै एसिसी अनि आइसीसीले गेम दिन सक्छ। त्यसका लागि सरोकारवालाले पीपीएलले बनाएको चार्मलाई समात्न सक्नुपर्यो।’

आइसीसी तथा एसिसीका प्रतिनिधि भन्छन्ः पोखरामा गेम दिन्छौं
सन् २००७ मा पोखराका वरिष्ठ फोटो पत्रकार सुदर्शन रन्जितले पोखरा रंगशाला क्रिकेट मैदानको तत्कालिन ढुंगे मैदानमा क्रिकेटप्रेमीहरु ब्याटिङ गरिरहेको तस्बिरको परिदृश्यमा माछापुछ्रे खुलेको थियो।

सन् २००७ मा पोखराका वरिष्ठ फोटो पत्रकार सुदर्शन रन्जितले खिचेको यस तस्बिरले एसिसीको वर्ष तस्वीरको अवार्ड जितेको थियो

उत्तरमा खुलेको हिमालको काखमा ढुंगे मैदानमा क्रिकेट खेलिरहेको फोटोलाई एसिसी(एशियन क्रिकेट काउन्सिल)ले वर्षको उत्कृष्ठ फोटाको उपाधि दियो। त्यससँगै पोखराको क्रिकेटले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको ध्यान खिचेको थियो।

जारी पीपीएललाई पनि क्रिकेटको सर्वोच्च संस्था अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद् (आइसिसी) ले मान्यता दिएको छ। ‘सन २००७ को फोटोले दिलाएको अवार्डले पोखरालाई अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा चिनाएको थियो,’ संघका अध्यक्ष सग्देल भन्छन्, अहिले फेरि पीपीएलले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट प्रेमीहरुको ध्यान पोखरातर्फ आकर्षित गरेको छ। हामीले थुप्रै खेल पर्यटक भित्र्याउने क्रिकेटलाई पीपीएलसँगै अघि बढाउन सकेनौं भने त्यो हाम्रो दुर्भाग्य हुनेछ।’

मैदान भएको खण्डमा आइसीसी तथा एसिसीका प्रतिनिधिहरु अन्तर्राष्ट्रिय गेमहरु पोखरामा दिन तयार रहेको सिग्देल बताउँछन्। ‘अहिले काठमाडौंमा मात्रै अन्तर्राष्ट्रिय गेमहरु भइरहेका छन्,’ उनले भने, ‘एसिसी तथा आइसीसीका प्रतिनिधिहरु काठमाडौं आएका बेला हामीले उनीहरुलाई पोखरा घुमाएका छौं। उनीहरुले एउटा खेल्नेसँगै अर्को अभ्यास मैदान भए गेमहरु दिने बचनबद्धता दोहोर्याएका छन्।’

हाल क्रिकेटका लागि पोखरामा रंगशाला मैदानको मात्रै प्रयोग हुने गरेको छ। त्यही कारण सिग्देल स्वयमपनि अभ्यास मैदानको खाचोँ औल्याउँछन्।

रंगशाला मैदानमा विगत तीन महिनादेखि पीपीएलका लागि काम भइरहदाँ पोखराको स्थानिय क्रिकेट ठप्प भएको थियो। स्थानियहरुले शनिबारका दिन खेल्थे, दशैँ तिहारको विदामा थुप्रै टुर्नामेन्ट हुन्थ्यो। तर, बैकल्पिक मैदानको अभावमा ती सबै प्रतियोगिताहरु हुन सकेनन्।

यता, अभ्यास मैदानको अभावमा जारी प्रतियोगिताको घरेलु टोलीहरु तथा अन्य टोलीहरुलाई पनि अभ्यास गर्न समस्या भएको सिग्देल बताउँछन्। ‘पोखरा पल्टन प्रतियोगिताको घरेलु मैदान हो,’ सिग्देलले भने, ‘तर उसलाई घरेलु मैदानको कुनै फाइदा छैन्। अन्य टोलीको जस्तै उसका लागि पनि यो मैदान नयाँ हो। यदि अन्य विकल्प भएको भए घरेलु टोलीले यहाँको माटोले कस्तो खेल्थ्यो र स्थानिय कन्डिसन के भन्ने राम्रो बुझ्न सक्थ्यो। त्यसको फाइदा उठाउन सक्थ्यो।’

नयाँ मैदानको सम्भावना

प्रदेश सरकार गठनसँगै यहाँ नयाँ मैदान निर्माणको सम्भावनाको पनि खोजी भएको छ। गण्डकी प्रदेशले स्पोर्टस एकेडेमीको अवधारणा अन्तर्गत अन्तर्राष्ट्रिय मैदान आवश्यक रहेको कुरा आफ्नो नीति तथा कार्यक्रममा पनि उल्लेख गरेकाले यहाँका क्रिकेट प्रेमीहरु उत्साहित छन्।

साथै प्रदेशले विज्ञसमुहको गठन गर्दै बजेट पनि गरेर मैदान खोज्ने जिम्मेवारी दिएको थियो। उक्त समुहले तयार पारेको प्रतिवेदन हाल प्रदेश मन्त्रीमण्डलमा छलफलमा रहेको सिग्देलले बताए।

विज्ञ समुहले पोखरा रंगशालाभित्र रहेका विकल्प र प्रदेशका अन्य जिल्लामा रहेका विकल्पहरु प्रस्तुत गरेको छ। त्यसका लागि आफूले सुरुमा रंगशाला बाहिर अर्को मैदान खोज्दै त्यसको काम अघि बढाउनुपर्ने सुझाव दिएको सिग्देल बताउँछन्।

यस्तै रंगशाला मैदानको स्तरोन्नतीका लागि समेत डीपीआर तयार भइसकेको छ। जसअनुसार १ अर्ब ५६ करोडको बजेटमा यस मैदानलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको बनाउन सकिने उल्लेख छ। तर, प्रदेश सरकारले छुटाएको न्यून बजेटले मैदानको विकासमा आशातित प्रगती हुन नसकेको उनी बताउँछन्।

गण्डकी प्रदेशका मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङले पोखरालाई पर्यटनको राजधानी मात्र नभई खेलकूदको राजधानीसमेत बनाउन सकिने बताए। प्राकृतिक सुन्दरताले भरिभराउ पोखरामा अन्तर्राष्ट्रियस्तरका प्रतियोगिता गर्नसक्ने किसिमले पूर्वाधार विकास गर्नुपर्ने उनले बताए। खेलाडी र निजी क्षेत्रको प्रयासमा मात्रै पनि खेल क्षेत्रमा राम्रो उपलब्धि हासिल भएको बताउँदै उनले पूर्वाधार एवं आवश्यक वातावरण निर्माण गर्ने जिम्मेवारी राज्यको भएको बताए। 

पोखरा लेखनाथ महानगरपालिकाका मेयर मानबहादुर जीसी पोखरालाई खेलपर्यटकका रुपमा पनि परिचित गराउन आफूहरु तयार रहेको बताउँछन्। ‘पीपीएल जस्तो प्रतियोगिता हामी आफैले आयोजना गर्न सकेको भए सुनमा सुगन्ध हुन्थ्यो,’ जिसीले भने, ‘तर पनि नीजी क्षेत्रले गरेको प्रतियोगितामा हाम्रो पूर्ण सहयोग रहनेछ। आगामी दिनमा हामी पनि आवश्यक निती निर्माण गर्दै यस क्षेत्रको खेल विकासमा सक्रिय भुमिका खेल्नेछौं।’